Jak czytać Karty Raportów CP i OP

Organizacje uczestniczące w Polskim Rejestrze CP i OP przechodzą przez jednolitą procedurę, w której istotną rolę odgrywa coroczne składanie „Raportów o zrównoważonym rozwoju”, wypełnianych według jednolitego formularza. Raporty te składają zarówno jednostki przystępujące do Rejestru, jak również w nim wpisane.
Na podstawie obszernego zbioru danych zawartych w ww. raportach, Stowarzyszenie „Polski Ruch CP” opracowuje ocenę działalności poszczególnych przedsiębiorstw, stanowiącą m.in. rekomendację dla Kapitułę Polskiego Rejestru Czystszej Produkcji i Odpowiedzialnej Przedsiębiorczości (PRCPiOP), dotyczącą dokonania/zawieszenia/przywrócenia wpisu poszczególnych organizacji do ww. Rejestru.

W Polskim Programie CP wypełniony przez przedsiębiorstwo formularz raportu nie musi być podawany do wiadomości opinii publicznej. Stowarzyszenie opracowuje jednak i podaje do publicznej wiadomości tzw. Karty Raportu CP i OP, stanowiące rodzaj syntetycznego podsumowania ich proekologicznej działalności (będących ich „ekologiczną wizytówką”). Karty Przedsiębiorstw CP będących Laureatami PRCPiOP można pobrać na niniejszej stronie internetowej, w spisie Laureatów najnowszej edycji Rejestru.

Obecnie zawartość Karty Raportu CP i OP jest następująca:
Strona 1:

• nazwa organizacji,
• dane teleadresowe,
• nazwiska prezesa/dyrektora i pełnomocnika ds. środowiskowych,
• adres strony internetowej,
• informacja o głównych produktach,
• numer Świadectwa Czystszej Produkcji nadanego danej organizacji,
• logo firmy,
• główne cele polityki środowiskowej przedsiębiorstwa,
• spis głównych zmian proekologicznych wdrożonych w danej organizacji (inwestycje, zmiany organizacyjne),
• spis głównych działań prospołecznych (innych niż proekologiczne) w danej organizacji,
• w przypadku laureatów PRCPiOP: informacja o uwzględnieniu w polityce firmy zasad inicjatywy Global Compact oraz numer, pod jakim przedsiębiorstwo zostało zarejestrowane w PRCPiOP.

Strona 2:

• zestawienie wybranych wskaźników ekonomicznych i środowiskowych (w formie wykresów), pokazujące zmiany (w funkcji czasu) podstawowych oddziaływań na środowisko danej organizacji, w odniesieniu do poziomu jej produkcji (a w przypadku gmin – do liczby mieszkańców).
• ewentualne uwagi / komentarze do przedstawionych wskaźników

Możliwe jest też dodanie kolejnych stron, z dodatkowymi wskaźnikami, które organizacja chciałaby zaprezentować.

Szczegółowego omówienia wymaga z pewnością zawartość strony 2, prezentującej wartości wskaźnikowe. Obecnie strona ta zawiera 4 omówione poniżej sekcje. Na wszystkich omawianych poniżej wykresach oś odciętych jest osią czasu, na której umieszczone są numery kolejnych lat kalendarzowych. Metodykę wyliczania poszczególnych wskaźników prezentujemy w dalszej części niniejszego opisu.

Sekcja 1. „Wartość produkcji i skumulowane efekty ekonomiczne” (rysunek poniżej):
Zawiera ona wykres, prezentujący wskaźniki:
(1) skumulowanych efektów (oszczędności) ekonomicznych uzyskanych dzięki wdrożonym projektom proekologicznym (w tysiącach złotych),
(2) zmian dynamiki produkcji (w jednostkach monetarnych lub fizycznych).

Sekcja 2. „Ocena dematerializacji produkcji: Wskaźniki Intensyfikacji Czystszej Produkcji (WICP)”. Zawiera 2 wykresy:

• Wykres „Zużycie zasobów i energii” (rysunek poniżej) – obejmujący wskaźniki:
  (3) zużycia wody na potrzeby firmy,
  (4) zużycia energii elektrycznej,
  (5) zużycia energii cieplnej.

• Wykres „Zanieczyszczenia” (rysunek poniżej) – obejmujący wskaźniki:
  (6) ilości wytworzonych odpadów, z pominięciem komunalnych (dotyczy wszystkich odpadów wytworzonych, w tym również tych, które zostały poddane odzyskowi),
  (7) zrzutu ścieków pochodzących z własnych procesów firmy,
  (8) emisji do powietrza (bez CO2),
  (9) emisji CO2,
  (10) emisji pyłów.

Sekcja 3. „Ocena stopnia recyrkulacji odpadów (odzysk wewnętrzny i zewnętrzny)” (rysunek 4). Zawiera wykres pokazujący wskaźniki:
(11) stopnia odzysku odpadów z własnych procesów,
(12) stopnia odzysku odpadów pochodzących z zewnątrz (odebranych, zakupionych) w celu ich wykorzystania (zagospodarowania) we własnych instalacjach,
(13) stopnia całkowitego odzysku odpadów (wyliczany tylko w przypadku, gdy brak jest danych w rozbiciu na odzysk wewnętrzny i zewnętrzny).

Sekcja 4. „Uwagi do karty”:
zawiera, jeśli jest to potrzebne, opisowe wyjaśnienia dotyczące prezentowanych na wykresach wyników danej firmy.

Poniżej prezentujemy opisy poszczególnych wskaźników, wraz z przykładami wyliczania ich wartości.

Wskaźnik efektów ekonomicznych (1) jest wyliczany jako suma skumulowanych oszczędności z tytułu działań proekologicznych, od momentu, w którym przedsiębiorstwo zaczęło je oszacowywać. Oszczędności stanowią np. uniknięte dzięki proekologicznym działaniom opłaty i kary środowiskowe, różnice w kosztach zakupu mediów i surowców (przed i po inwestycjach proekologicznych) itp. Skumulowanie oznacza, że w każdym roku pokazywane są efekty osiągnięte zarówno dzięki inwestycjom zrealizowanym właśnie w tym roku, jak również efekty uzyskane dzięki inwestycjom wdrożonym wcześniej.

Przykład 1:
Jeśli w roku 2002 zamknięto obieg wody chłodzącej, to oszczędności w zakresie zużycia wody przedsiębiorstwo czerpie zarówno w roku wdrożenia inwestycji, jak i w latach następnych (są one w tym przypadku równe zmniejszeniu rachunków za wodę w porównaniu do stanu przed wdrożeniem inwestycji). Jeżeli w 2003 r. została zrealizowana kolejna inwestycja, np. ograniczenie emisji pyłów, to skumulowane efekty ekonomiczne w 2003 r. stanowią sumę:

• oszczędności uzyskanych w roku 2003 dzięki zmniejszeniu opłat za pyły,
• oszczędności, jakie firma nadal osiąga w tym roku dzięki zrealizowanemu rok wcześniej zamknięciu obiegu wody.

Wskaźnik dynamiki produkcji (2) wyliczany jest ze wzoru:

gdzie:
i – numer roku analizy (do kolejnych lat, za które dostępne są dane, przypisywane są kolejne liczby całkowite, począwszy od „0”. Cyfrą „0” oznaczany jest rok bazowy, czyli początkowy rok analizy – pierwszy, za które dostępne są dane prezentowane na wykresie)
D(P)_0,i – wartość wskaźnika dynamiki produkcji w roku „i” w porównaniu do roku bazowego „0”
P_i – poziom produkcji danego przedsiębiorstwa w roku „i”
P₀ – poziom produkcji danego przedsiębiorstwa w roku bazowym „0”

Produkcja (P) może być podana jako produkcja sprzedana (PS) w jednostkach monetarnych ([zł]) lub produkcja wytworzona (PW) w jednostkach fizycznych ([Mg], [m³], [MWh], [GJ] itp.). W przedsiębiorstwach o jednorodnym profilu działalności, w których produkcję można wyrazić w jednej jednostce fizycznej (np. w [Mg]), do obliczeń można przyjąć produkcję wytworzoną, wyrażoną w tej właśnie jednostce. W przypadku zróżnicowanej produkcji trzeba odnieść się do wartości produkcji wyrażonej w jednostkach pieniężnych, jako jedynego „wspólnego mianownika” całego asortymentu produktów.

Przykład 2:

Jeżeli produkcja sprzedana danego zakładu wynosiła kolejno:

• w 2002 r. (bazowym): PS₀ = 200 [tys. zł],
• w 2006 r.: PS₁ = 240 [tys. zł],
• w 2007 r.: PS₂ = 280 [tys. zł],

kolejne wskaźniki dynamiki zmian produkcji będą liczone w następujący sposób:

• D(PS)_0,0 = 100% (jest to wartość początkowa, która praktycznie nie wymaga wyliczania – zawsze jest równa 100%)
• D(PS)_0,1 = PS₁/PS₀ = (240 [tys. zł] / 200 [tys. zł])*100% = 120% (zmiana w roku 2006 w stosunku do 2002)
• D(PS)_0,2 = PS₂/PS₀ = (280 [tys. zł] / 200 [tys. zł])*100% = 140% (zmiana w roku 2007 w stosunku do 2002)

W powyższym przykładzie dynamika zmian produkcji sprzedanej rośnie wraz z upływem czasu.

Wskaźniki Intensyfikacji Czystszej Produkcji (WICP) – od (3) do (10) – pokazują jak zmieniają się (w kolejnych latach) wartości poszczególnych negatywnych oddziaływań danej firmy na środowisko, przy uwzględnieniu skali jej działalności (poziomu produkcji). Wartości tych wskaźników wylicza się dla poszczególnych lat, a następnie ocenia ich trendy.
Ogólnie wskaźnik WICP można zapisać wzorem:

gdzie:
i – numer kolejnego roku analizy
WICP_0,i – Wskaźnik Intensyfikacji Czystszej Produkcji (wartość w roku „i” względem roku bazowego „0”)
D(P)_0,i – omówiony powyżej wskaźnik dynamiki poziomu produkcji, obliczony w odniesieniu do roku bazowego (rok „0”); produkcja może być – analogicznie do wcześniejszych rozważań – podana jako sprzedana (PS) w [zł] lub wytworzona (PW) w jednostkach fizycznych.
D(OŚ)_0,i – wskaźnik dynamiki danego oddziaływania na środowisko (OŚ) – obliczony analogicznie jak w przypadku dynamiki produkcji (patrz powyższy przykład 2), dla danych dotyczących danego oddziaływania na środowisko (np. zużycia wody).

Przykład 3:

Załóżmy, że zużycie wody przez dane przedsiębiorstwo wynosiło kolejno:

• w 2000 r. (bazowym): OŚ₀ = 12000 [m³]
• w 2006 r.: OŚ₁ = 12600 [m³]
• w 2007 r.: OŚ₂ = 13200 [m³]

Wskaźniki dynamiki zużycia wody są w tym przypadku równe (wyliczenia analogicznie do przykładu 2):

• D(OŚ)_0,0 = 100%
• D(OŚ)_0,1 = 12600 / 12000 * 100 = 105% (zmiana w 2006 r. w odniesieniu do 2000 r.)
• D(OŚ)_0,2 = 13200 / 12000 * 100 = 110% (zmiana w 2007 r. w odniesieniu do 2000 r.)

Jak widać, zużycie wody w przykładowym przedsiębiorstwie rośnie, jednak nie musi to oznaczać, że firma stała się mniej proekologiczna w swoich działaniach. Wzrost oddziaływań może przecież wynikać z wzrostu produkcji. Należy zatem zbadać, jak kształtują się jednostkowe zmiany negatywnych oddziaływań na środowisko (czyli oddziaływania przypadające na jednostkę produkcji) – pomaga w tym wskaźnik WICP.
Jak wynika z przykładu 2, wartości dynamiki produkcji sprzedanej w przykładowym przedsiębiorstwie wynosiły, w analogicznych okresach, kolejno:

• D(PS)_0,0 = 100%
• D(PS)_0,1 = 120%
• D(PS)_0,2 = 140%

Stąd, korzystając ze wzoru na wskaźnik WICP, otrzymujemy:

• WICP_0,0 = 100%
• WICP_0,1 = (D(OŚ)_0,1 / D(PS)_0,1) * 100% = (105% / 120%) * 100% = 87,5%
• WICP_0,2 = (D(OŚ)_0,2 / D(PS)_0,2) * 100% = (110% / 140%) * 100% = 78,6%

Po uwzględnieniu zmian produkcji, okazuje się, że jednostkowe oddziaływanie (zużycie wody w przeliczeniu na jednostkę produkcji) zmniejsza się, co może świadczyć o poprawie działań przedsiębiorstwa w zakresie oddziaływań środowiskowych. W latach 2000-2007 zmniejszyło się ono do 78,6% wartości początkowej (czyli zredukowano jednostkowe zużycie wody o 21,4%).

Wskaźniki oceny stopnia recyrkulacji odpadów (odzysk wewnętrzny i zewnętrzny) – od (11) do (13) pokazują ile odpadów w danej firmie zostało poddanych odzyskowi, w odniesieniu do ilości odpadów wytworzonych. Dzięki ich wprowadzeniu widoczne są efekty, jakie przedsiębiorstwo osiąga na polu odzysku odpadów. Uzupełniają one informacje przekazywane przez wskaźnik WICP dla odpadów wytworzonych (6).
Wskaźnik odzysku odpadów z własnych procesów (11) informuje ile procent odpadów, spośród wytworzonych przez firmę w danym roku, udało się poddać odzyskowi. Odnosi się on do ilości odpadów wytworzonych przez daną firmę, które w danym roku:

• zostały poddane odzyskowi we własnych instalacjach (np. poprzez ponowny przetop),
• zostały przekazane zewnętrznym firmom w celu przeprowadzenia odzysku (a nie wyłącznie unieszkodliwienia).

Wartości tego wskaźnika może zakłócać sytuacja, gdy firma czasowo magazynuje odpady przeznaczone do wykorzystania. W takim przypadku wskaźnik odzysku wewnętrznego może przyjmować w niektórych latach wartości większe niż 100% (zdarza się to zwłaszcza w przypadku przedsiębiorstw, które poddają odzyskowi prawie wszystkie wytworzone odpady). Oznacza to, że firma sprzedała lub wykorzystała w danym roku dodatkowo pewne ilości odpadów wcześniej nagromadzonych.
Wskaźnik odzysku odpadów pochodzących z zewnątrz (12) informuje ile odpadów zakład pozyskał od innych firm w celu przeprowadzenia odzysku, w odniesieniu do odpadów wytworzonych przez daną firmę Odnosi się do ilości odpadów pozyskanych, zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie, od innych podmiotów i osób w celu ich zagospodarowania (np. odebrany złom, stłuczka szklana itp. do wykorzystania we własnym procesie produkcyjnym).
Wskaźnik całkowitego odzysku (jeśli brak danych w rozbiciu na odzysk wewnętrzny i zewnętrzny) (13). Został on wprowadzony z uwagi na fakt, że początkowo Przedsiębiorstwa CP raportowały wyłącznie sumaryczną ilość odpadów wykorzystanych gospodarczo, a dopiero po jakimś czasie rozróżniono w formularzu Raportu odzysk wewnętrzny i zewnętrzny. W przypadku firm, które podawały we wcześniejszych raportach łączną wartość odpadów odzyskiwanych pochodzących z własnych procesów oraz odpadów pozyskiwanych z zewnątrz do przerobu (lub gdy nie ma jednoznacznej informacji, z jakiego rodzaju odzysku raportowane odpady pochodziły), w latach za które znana jest tylko wartość sumaryczna wyliczany jest wskaźnik odzysku całkowitego. Wartość ta może pojawiać się na wykresach sporadycznie, jako że większość Przedsiębiorstw CP dokonała rozdzielenia historycznych danych w tym zakresie.

Przykład 4:

Załóżmy, że przykładowa firma wytworzyła następujące ilości odpadów w wymienionych poniżej latach:

• w 1999 r.: 40000 [Mg]
• w 2006 r.: 30000 [Mg]
• w 2007 r.: 28000 [Mg]

Równocześnie, w analogicznych latach odzyskowi zostały poddane następujące ilości odpadów:

• w 1999 r.: 70000 [Mg]; firma pozyskuje do przerobu odpady z zewnątrz (jako surowce wtórne), stąd sumaryczna ilość wykorzystanych w firmie odpadów jest większa, niż odpadów wytworzonych. Liczbę tę firma zapisała w Raporcie Ekologicznym za rok 1999, lecz obecnie, z uwagi na brak dokumentacji z tego okresu (w firmie przechowywana jest tylko dokumentacja za ostatnie 5 lat), nie da się powiedzieć, ile odpadów pochodziło z własnych procesów, a ile zostało pozyskanych z zewnątrz jako wsad do własnej produkcji.
• w 2006 r.:
  • 1000 [Mg] odpadów wytworzonych w firmie wykorzystano w jej własnych procesach,
  • 24000 [Mg] odpadów wytworzonych w firmie przekazano do wykorzystania firmom zewnętrznym,
  • 35000 [Mg] odpadów zakupiono od firm zewnętrznych, w celu przeprowadzenia ich odzysku w firmie (użycia jako surowców wtórnych).
• w 2007 r.:
  • 900 [Mg] odpadów wytworzonych w firmie wykorzystano w jej własnych procesach,
  • 23000 [Mg] odpadów wytworzonych w firmie przekazano do wykorzystania firmom zewnętrznym,
  • 37000 [Mg] odpadów zakupiono od firm zewnętrznych, w celu przeprowadzenia ich odzysku w firmie (użycia jako surowców wtórnych).

Wskaźniki odzysku dla powyższych danych wyglądają następująco:

• w 1999 r.: da się wyliczyć wyłącznie Wskaźnik Odzysku Całkowitego WOC (13), który jest równy:
  WOC₁₉₉₉ = 70000 [Mg] / 40000 [Mg] *100% = 175%
  Jak widać, w roku 1999 działalność firmy przyczyniła się do zagospodarowania dużo większej ilości odpadów, niż firma sama wytworzyła.
• w 2006 r.: tym razem są już dostępne dane umożliwiające wyliczenie wskaźników odzysku wewnętrznego i zewnętrznego, wobec tego Wskaźnik Odzysku Całkowitego (WOC) nie jest wyliczany.
  Wskaźnik Odzysku Wewnętrznego WOW (11) jest równy w tym roku:
  WOW₂₀₀₆ = (1000 [Mg] + 24000 [Mg]) / 30000 [Mg] = 83,3%
  Wynika z tego, że przedsiębiorstwu udało się w 2006 r. poddać odzyskowi (samodzielnie lub poprzez przekazanie odpadów odpowiednim firmom) ponad 83% wytworzonych w swojej działalności odpadów.
  Wskaźnik Odzysku Zewnętrznego WOZ (12) wynosi w tym roku:
  WOZ₂₀₀₆ = (35000 [Mg]) / 30000 [Mg] = 116,7%
  Firma pozyskała w danym roku do przetworzenia więcej odpadów, niż sama wytworzyła.
• w 2007 r.:
  WOW₂₀₀₇ = (900 [Mg] + 23000 [Mg]) / 28000 [Mg] = 85,4%
  Procent odzysku wewnętrznego jest większy, niż rok wcześniej,
  WOZ₂₀₀₇ = (37000 [Mg]) / 28000 [Mg] = 132,1%
  Firma pozyskuje i wykorzystuje coraz więcej odpadów pochodzących z firm zewnętrznych, w porównaniu do ilości odpadów przez siebie wytworzonych.

Mamy nadzieję, że niniejszy opis ułatwi Państwu ich interpretację kart opublikowanych na niniejszej stronie internetowej Polskiego Rejestru CP i OP.